नेपालमै किन हुन्छ यति धेरै भ्रष्टाचार ? यी हुन् प्रमूख कारण

नेपालमा भ्रष्टाचार एउटा गहिरो रूपमा जरा गाडेको समस्या हो, जसले देशको आर्थिक विकास, सुशासन, र सामाजिक प्रगति अवरुद्ध गरिरहेको छ। नेपाल भ्रष्टाचार न्यूनीकरण गर्न कानुनी र संस्थागत प्रयासहरू गरिरहे पनि, यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन अभावले समस्या झन् गहिरो बनेको छ। भ्रष्टाचारको कारण बहुपक्षीय छन्, जसमा राजनीतिक, प्रशासनिक, कानुनी, सामाजिक, र आर्थिक पक्षहरू प्रमुख रूपमा जिम्मेवार छन्। यसमा, भ्रष्टाचारका प्रमुख कारणहरूलाई यी हुन l 

१. राजनीतिक अस्थिरता

नेपालमा लामो समयदेखि राजनीतिक अस्थिरता रहँदै आएको छ। सरकारहरूको बारम्बार परिवर्तन हुने प्रवृत्ति, दलहरूबीचको असहमति, र स्थिर नीतिको अभावले भ्रष्टाचार मौलाउने अवसर प्रदान गरेको छ। सरकार र प्रशासनिक संरचना बारम्बार परिवर्तन हुने हुँदा अधिकारीहरू आफ्नो पदको स्थायित्व सुनिश्चित गर्न भ्रष्ट आचरणमा संलग्न हुने गर्छन्।

विशेष गरी, जब नेताहरू वा कर्मचारीहरूलाई आफ्नो पद लामो समयसम्म सुरक्षित रहने विश्वास हुँदैन, तिनीहरू छोटो समयमा व्यक्तिगत लाभ लिने प्रयास गर्छन्। ठूला राजनीतिक दलहरू र नेताहरूले समेत भ्रष्टाचारलाई राजनीतिक चन्दा संकलन गर्ने साधनको रूपमा प्रयोग गर्ने गरेका छन्, जसले गर्दा यो समस्या झन् गहिरो बनेको छ l 

२. कानुनी कमजोरी र कार्यान्वयनको अभाव

नेपालमा भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि विभिन्न कानुनी संरचनाहरू र निकायहरू स्थापना गरिएका छन्, जस्तै:

क)अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग (CIAA)

ख )राजस्व अनुसन्धान विभाग

ग) अनुगमन तथा मूल्यांकन निकायहरू 

तर यी निकाय हरु पर्याप्त प्रभावकारी छैनन्। यसको मुख्य कारण राजनीतिक हस्तक्षेप, सीमित स्रोतसाधन, र कानुनी कमजोरी हुन्। भ्रष्टाचारविरुद्धका कानूनहरू भए पनि तिनको प्रभावकारी कार्यान्वयन नहुँदा भ्रष्ट अधिकारीहरू सजायबाट उम्कन सफल हुन्छन्। थुप्रै पटक ठूला भ्रष्टाचार काण्डहरू बाहिर आए पनि प्रभावकारी छानबिन तथा कारबाही हुन सकेको छैन। कानुनी प्रक्रिया ढिलो सुस्त हुने, प्रभावशाली व्यक्तिहरूले कानुनी छिद्रको फाइदा उठाउने, र न्यायपालिकामै भ्रष्टाचारको प्रभाव देखिने समस्या कायमै छ।

३. राजनीति र प्रशासनबीचको साँठगाँठ

नेपालमा राजनीतिक दलहरू र सरकारी कर्मचारीहरूबीचको साँठगाँठका कारण सार्वजनिक सेवा क्षेत्रमा व्यापक भ्रष्टाचार देखिन्छ। प्रशासनिक निर्णयहरूमा राजनीतिक प्रभाव देखिन्छ, जसले गर्दा निम्न समस्या उत्पन्न भएका छन्:

ठेक्का–पट्टा प्रक्रिया पारदर्शी छैन। उच्च राजनीतिक पहुँच भएका व्यक्ति वा कम्पनीहरूले मात्र ठूला परियोजनाहरू हात पार्छन्।

बजेट निकासा तथा सरकारी अनुदानका कार्यक्रमहरू राजनीतिक पहुँचका आधारमा बाँडिन्छन्। 

कर संकलन तथा सरकारी अनुगमनमा राजनीतिक हस्तक्षेप हुने भएकाले ठूला व्यापारी तथा उद्योगपतिहरू कर छल्न सफल हुन्छन्। यसले गर्दा सरकारी प्रशासन राजनीतिक नियन्त्रणमा पर्न गएको छ, जसले भ्रष्टाचारलाई थप बढावा दिएको छ | 

४. सामाजिक सहिष्णुता र दण्डहीनता

नेपालमा भ्रष्टाचारलाई समाजले स्वीकार्ने प्रवृत्ति छ, जसले गर्दा यो समस्या झन् जटिल बन्दै गएको छ। केही प्रमुख कारणहरू:

"घूस नदिए काम नै हुँदैन" भन्ने मानसिकता: सेवाग्राहीहरू स्वयम् घूस दिन तयार हुने भएकाले भ्रष्टाचार झन् बढेको छ।

भ्रष्टाचार गर्नेहरूलाई सामाजिक दण्ड नहुनु: भ्रष्ट व्यक्तिहरू समाजमा प्रभावशाली रहिरहन्छन् र उनीहरूलाई सामाजिक बहिष्कार गरिँदैन।

कानुनी कारबाही कमजोर हुनु: ठूला भ्रष्टाचारीहरू सजायबाट उम्किन्छन्, जसले गर्दा भ्रष्टाचारको दर निरन्तर बढ्छ। जब समाज नै भ्रष्टाचारलाई सामान्य रूपमा लिन थाल्छ, तब कानुनी व्यवस्था र प्रशासनिक सुधारले मात्र समस्या समाधान गर्न सक्दैन।

५. कमजोर आर्थिक प्रणाली

नेपालको आर्थिक प्रणाली पारदर्शी छैन, जसका कारण भ्रष्टाचार मौलाएको छ। आर्थिक व्यवस्थामा रहेका प्रमुख कमजोरीहरू:

सरकारी स्रोतसाधनहरूको अपारदर्शिता: बजेट वितरण तथा खर्चको अनुगमन कमजोर भएकाले अनियमितता हुने गर्छ।

कर प्रणालीमा बेथिति: कर कार्यालयहरूमा व्यापक भ्रष्टाचार छ, जसका कारण ठूला व्यापारीहरू कर छल्न सफल हुन्छन्। निजी क्षेत्रसँगको अपारदर्शी सम्बन्ध: निजी क्षेत्रका प्रभावशाली व्यक्तिहरू राजनीतिक पहुँचको उपयोग गरी अनैतिक लाभ उठाउने गरेका छन्। यी समस्याहरूका कारण आर्थिक अनियमितता बढ्दै गएको छ, जसले भ्रष्टाचारलाई थप बढावा दिएको छ।

६. विकास सहयोग र अन्तर्राष्ट्रिय सहायता

नेपालमा विदेशी अनुदान र ऋणमार्फत विभिन्न विकास परियोजनाहरू सञ्चालन गरिन्छ। यस्ता परियोजनाहरूमा ठूलो मात्रामा भ्रष्टाचार हुने गरेको छ।अनुदान तथा ऋण रकम पारदर्शी रूपमा खर्च नहुनु विकास परियोजनाहरूमा अनियमित ठेक्का प्रक्रियाहरू विदेशी सहयोग रकम नेताहरू, ठेकेदारहरू, तथा सरकारी अधिकारीहरूको भागबण्डामा जानु नेपालमा विभिन्न विदेशी सहायता कार्यक्रमहरू सञ्चालन भए पनि अपेक्षित विकास हुन नसक्नुको मुख्य कारण नै भ्रष्टाचार हो।

७. न्यायपालिकाको कमजोरी

नेपालको न्याय प्रणालीमा पनि भ्रष्टाचार व्याप्त छ। न्यायालयमा हुने प्रमुख समस्याहरू:

राजनीतिक प्रभाव: अदालतहरूमा राजनीतिक हस्तक्षेप हुने भएकाले भ्रष्टाचारीहरू सजायबाट उम्किन्छन्।

ढिलो न्याय प्रक्रिया: भ्रष्टाचारसम्बन्धी मुद्दाहरू वर्षौँसम्म फस्ने भएकाले पीडितले न्याय पाउन कठिन हुन्छ।

भ्रष्टाचारका मुद्दामा विभेद: ठूला माछाहरू बचाइन्छन्, जबकि साना कर्मचारीहरूलाई मात्र कारबाही गरिन्छ।

न्याय प्रणाली स्वच्छ, पारदर्शी, र निष्पक्ष नभएसम्म भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न कठिन हुनेछ।

नेपालमा भ्रष्टाचार एक गम्भीर समस्या हो, जसले देशको आर्थिक, सामाजिक, र राजनीतिक स्थायित्वलाई खलल पुर्‍याएको छ। यस समस्याको समाधानका लागि प्रभावकारी नीति निर्माण, सुशासन प्रवर्द्धन, कानुनी सुधार, पारदर्शी आर्थिक प्रणाली, र सामाजिक सचेतनाको आवश्यक छ।

केही प्रमुख उपायहरू:

1. राजनीतिक स्थिरता: सरकारहरू दीर्घकालीन सोचका साथ काम गर्ने वातावरण तयार गर्नुपर्छ।

2. कानुनी सुधार: भ्रष्टाचारविरुद्धका कानुनी संरचनाहरूलाई थप सशक्त बनाइनुपर्छ।

3. न्याय प्रणाली सुधार: निष्पक्ष र छिटो न्याय उपलब्ध गराउन आवश्यक छ।

4. सार्वजनिक सचेतना: नागरिकहरूले भ्रष्टाचारविरुद्ध आवाज उठाउने संस्कार विकास गर्नुपर्छ।

5. डिजिटल प्रविधिको उपयोग: प्रशासनिक प्रणालीमा प्रविधिको उपयोग गरी भ्रष्टाचार न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ।

यदि यी उपायहरू प्रभावकारी रूपमा लागू गर्न सकियो भने नेपालमा भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न सकिन्छ, जसले देशको विकासलाई तीव्र गतिमा अघि बढाउन मद्दत गर्नेछ।

#भ्रष्टाचार #erastriya